Dalende vraag naar fossiele brandstoffen is 'koolstofzeepbel'

De fossiele brandstofindustrie is een koolstofzeepbel die ieder moment uit elkaar kan spatten en bovendien kan leiden tot een economische crisis. Dat meldt de Radboud Universiteit Nijmegen.

Onderzoekers van de Radboud Universiteit, de Universiteit van Cambridge, Cambridge Econometrics, The Open University en de Universiteit van Macau tonen met behulp van baanbrekende modelleertechnieken aan dat de technologische transitie van fossiele naar alternatieve energie op zichzelf, nog afgezien van klimaatbeleidsmaatregelen, leidt tot een lagere internationale vraag naar fossiele brandstoffen.

Winnaars en verliezers

De energietransitie zal duidelijke winnaars kennen (importeurs als China en de EU), maar ook verliezers (exporteurs als Rusland, de VS en Canada), landen waarvoor het einde van hun fossiele brandstofindustrie in zicht is. Als deze landen hun investeringen en productieniveaus ondanks de dalende vraag op hetzelfde peil houden, zou het wereldwijde verlies aan welvaart weleens gigantisch kunnen zijn. Schattingen gaan uit van zo’n 1 tot 4 biljoen dollar, een bedrag dat vergelijkbaar is met de verliezen die tot de financiële crisis in 2007 hebben geleid. Zelfs de VS kan zich niet aan de transitie onttrekken, omdat ze hierdoor nog meer schade zou oplopen. Een mondiaal klimaatbeleid is daarom niet langer een klassiek ‘prisoner’s dilemma’. Deze bevindingen zijn gepubliceerd in Nature Climate Change.

Een gevaarlijke ‘koolstofzeepbel’

Tal van grote economieën zijn sterk afhankelijk van het produceren met en exporteren van fossiele brandstoffen. De waarde van de aandelen in fossiele brandstoffen is gebaseerd op de veronderstelling dat ze ooit worden gebruikt waarvoor ze bedoeld zijn, namelijk verbranding. Maar dat zou strijdig zijn met het krappe koolstofbudget dat in 2015 is vastgesteld in het klimaatakkoord van Parijs om de wereldwijde gemiddelde temperatuurstijging te beperken tot ‘2 °C boven het pre-industriële niveau’. Tot nu toe heeft dit vooruitzicht niet geleid tot minder investeringen in fossiele brandstoffen, omdat velen geloven dat deze klimaatbeleidsmaatregelen toch niet worden ingevoerd, althans niet in de nabije toekomst.

Onderzoekers zijn echter tot het cruciale inzicht gekomen dat de voortschrijdende technologische transitie op zichzelf, zelfs zonder nieuwe klimaatbeleidsmaatregelen, al tot een lagere internationale vraag naar fossiele brandstoffen zal leiden. Een dalende groei die in de nabije toekomst zijn piek zou kunnen bereiken. Nieuwe klimaatbeleidsmaatregelen zouden de impact hiervan alleen maar versterken. Doorgaan met investeren in fossiele brandstoffen kan daarom een gevaarlijke ‘koolstofzeepbel’ creëren die weleens uiteen zou kunnen spatten. En dit zou ingrijpende economische en geopolitieke gevolgen hebben.

Dalende vraag naar fossiele brandstoffen

De wetenschappers maakten een model van de dalende vraag naar fossiele brandstoffen met behulp van nieuwe modelleertechnieken die de verspreiding van koolstofarme technologieën op basis van empirische gegevens volgen. Voorbeelden hiervan zijn technologieën voor energieopwekking, auto's en huishoudens die efficiënter worden en daarmee minder fossiele brandstoffen verbruiken. Daarna keken ze wat dit betekende voor nationale economieën. Sommige economieën zullen namelijk een belangrijke industrie verliezen (meestal vanwege een dalend concurrentievermogen), terwijl andere economieën de kans zullen grijpen om hun huidige hoge kosten van (geïmporteerde) fossiele brandstoffen te schrappen. 'In 2035 zal de groei van het Bruto Nationaal Product (BNP) negatief worden beïnvloed in producerende landen (VS en Rusland) en positief worden beïnvloed in importerende landen (EU en China)', legt Jean-Francois Mercure van Radboud Universiteit/C-EENRG uit.

Uit het klimaatakkoord stappen: een goed of slecht idee?

Nu de VS zich heeft teruggetrokken uit het klimaatakkoord van Parijs, hebben de wetenschappers ook in kaart gebracht wat er zou gebeuren als de VS daadwerkelijk blijft investeren in fossiele brandstoffen in plaats van te diversifiëren en te desinvesteren. De analyse toont aan dat het Amerikaanse BNP nog verder zou dalen. Mercure: 'Bij een dalende wereldwijde vraag naar fossiele brandstoffen is de productie van fossiele brandstoffen in de VS niet langer concurrerend, waardoor er een einde aan deze productie kan komen. Als de VS in het klimaatverdrag blijft, dan kan het land de ontwikkeling van nieuwe koofstofarme technologieën aanjagen en zijn verbruik van fossiele brandstoffen terugdringen. Hierdoor ontstaan nieuwe banen, die de dalende nationale inkomsten, ondanks het verlies van de fossiele brandstofindustrie, kunnen verzachten. Als het land zich terugtrekt, zal het evengoed zijn fossiele brandstofindustrie kwijtraken. Maar door niet in te spelen op de vraag naar nieuwe koolstofarme technologieën, missen ze de boot wat betreft nieuwe werkgelegenheid. En als het binnenlandse verbruik van fossiele brandstoffen niet afneemt, zullen er steeds meer fossiele brandstoffen geïmporteerd moeten worden. Terugtrekking pakt voor de VS daarom op alle fronten slecht uit.'

Een nieuwe financiële crisis?

De onderzoeksbevindingen bevestigen het bestaan van een koolstofzeepbel die kan leiden tot een wereldwijd welvaartsverlies van 1 tot 4 biljoen dollar; een bedrag dat vergelijkbaar is met de verliezen die tot de financiële crisis in 2007 hebben geleid. 'Als landen ondanks de dalende vraag naar fossiele brandstoffen blijven investeren in apparatuur om fossiele brandstoffen te winnen, verwerken en vervoeren, dan zullen ze uiteindelijk verlies draaien op deze investering. En dat verlies komt nog eens boven op hun verlies door de dalende export', legt Mercure uit. 'Landen moeten in plaats daarvan de koolstofzeepbel gecontroleerd laten leeglopen door in verscheidene industrieën te investeren en door gestaag te desinvesteren. De manier waarop ze dat doen, bepaalt de impact van de overgang naar koolstofarme alternatieven op de financiële sector.'

Desinvestering en creatieve destructie

Het overgangsproces richting een koolstofarme economie is nu onvermijdelijk geworden. Beleid dat deze omwenteling ondersteunt, wordt nu al enige tijd (gefaseerd) in de praktijk gebracht. 'Nieuwe efficiëntiestandaarden zorgen ervoor dat we meer doen met dezelfde hoeveelheid energie, waarbij oudere, minder efficiënte technologieën langzaam door duurzamere alternatieven worden vervangen. De transitie is daarmee onomkeerbaar geworden, hoewel het tempo waarin deze plaatsvindt afhangt van de manier waarop nieuw klimaatbeleid wordt geïmplementeerd', laat Mercure weten.

De wetenschappers concluderen dat verdere economische schade door het barsten van een mogelijke zeepbel voorkomen kan worden door in een vroeg stadium koolstofarmer te worden. 'Desinvestering moet met beleid gebeuren. We moeten zorgvuldig overwegen waarin we nog wel willen investeren. Veel bedrijven, pensioenfondsen en overige instellingen beleggen hun geld bijvoorbeeld in fossiele brandstofaandelen. Tot op heden ging de meeste aandacht uit naar de doeltreffendheid van klimaatbeleidsmaatregelen, niet naar de voortschrijdende en onomkeerbare technologische transitie. Dit proces van ‘creatieve destructie’ lijkt nu onvermijdelijk; een proces dat zorgvuldig in goede banen moet worden geleid', concludeert Mercure.