De zwakste schakel: Wie voert straks de regie over de medewerkers?

De factor arbeid schudt op haar grondvesten. Vaste dienstverbanden en starre arbeidsorganisaties maken plaats voor flexibel werken en lenige netwerkstructuren.

De wetgever wil de teugels daarentegen juist meer aantrekken door de ketenaansprakelijkheid binnen de logistieke sector te verruimen. Met alle gevolgen van dien. De hoogste tijd om het veranderende speelveld onder de loep te nemen.

Even hield logistiek Nederland de adem in toen het wetsvoorstel voor verruiming van de zogenoemde ketenaansprakelijkheid vorig jaar in de Tweede Kamer werd behandeld. Met deze wet zou de aansprakelijkheid van het niet naleven van cao-afspraken voortaan ook bij de ketenpartners van de betreffende onderneming kunnen worden gelegd. Minister Asscher van Sociale Zaken wil oneerlijke concurrentie in de transportsector aanpakken door de hoofdaannemer verantwoordelijk te maken voor wat er verderop in de keten gebeurt. Dit wetsvoorstel haalde het – mede dankzij de inzet van de EVO – niet, maar nieuwe voorstellen over ketenaansprakelijkheid liggen al klaar.

De vernieuwde wetgeving vindt plaats tegen het decor van een gewijzigde BV Nederland

Werkend Nederland is het afgelopen decennium immers fundamenteel veranderd. Bedrijven moeten vandaag de dag alle zeilen bijzetten om de moordende concurrentie voor te blijven. Wie niet lenig en flexibel is, delft het onderspit. En dus maken levenslange dienstverbanden met kantoortijden van negen tot vijf plaats voor flexwerkers, zzp-ers en ‘het nieuwe werken’. Burgers en medewerkers worden meer en meer aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheden en zelfstandigheid, en deze zelfde mentaliteit zien we terugkomen in het arbeidsrecht en op de werkvloer. Het ontslagrecht wordt versoepeld, opzegtermijnen zijn verkort, de transitievergoeding is in de plaats gekomen van de kantonrechtersformule, en werkgevers stellen medewerkers vaker zelf verantwoordelijk voor hun ontwikkeling en loopbaan. Onafhankelijkheid, vrijheid en zelfstandigheid lijken de parameters waarop deze ontwikkeling steunt. De BV Nederland is hiermee een nieuwe weg ingeslagen die onomkeerbaar lijkt. Bedrijven zullen de komende jaren immers alleen maar nóg flexibeler moeten en willen zijn, en werkzaamheden die niet tot de ‘core business’ behoren het liefst uitbesteden aan netwerkpartners.

Nieuwe speelveld

Gezien de hiervoor geschetste context, is het des te opvallender dat de overheid wil dat netwerkpartners in de logistiek juist mét elkaar de lasten en verantwoordelijkheden gaan dragen. Hier is het niet ‘ieder voor zich’ maar wordt de onderlinge afhankelijkheid nota bene versterkt. En dat levert een heel nieuw speelveld op voor deze sector die toch al flink in beweging is. Activiteiten verplaatsen zich de laatste jaren immers zienderogen binnen de keten. Vanwege de concurrentiedruk worden werkzaamheden vaak opgesplitst en meer en meer uitbesteed. Verladers huren logistiek dienstverleners in om hun goederen te vervoeren. En deze huren op hun beurt weer uitzendorganisaties in om te zorgen dat de personeelsplanning optimaal verloopt. Nu de wetgever het thema aansprakelijkheid breder binnen de keten wil neerleggen, dringen zich nieuwe vragen op. Want wie wordt straks beschouwd als de feitelijke werkgever binnen een logistiek process?

Nieuwe spelregels

De voorstellen voor een ruimere ketenaansprakelijkheid beslaan nu nog één schakel binnen de keten, van producent naar verlader, en van verlader naar uitzendorganisatie. Maar het ligt in de lijn der verwachting dat in de toekomst de daadwerkelijke initiator van werk – in dit geval de producent/verlader – aansprakelijk wordt gemaakt voor het naleven van arbeidsvoorwaarden door partijen binnen de keten. Deze vormt immers de bron van het werk. En daar zal naar alle waarschijnlijkheid – volgens de wetgever – uiteindelijk de volledige aansprakelijkheid komen te liggen. Of dit nu wel of niet rechtvaardig is, het is een scenario waarmee de logistieke sector op z’n minst rekening moet houden. En als we deze lijn doortrekken, dan dienen zich nieuwe relevante vragen aan. Want wat gebeurt er op het moment dat een werknemer die volgens een payrollconstructie aan het werk is, moet worden ontslagen? Kijkt de wetgever dan ook naar de ‘moederpartij’ die als feitelijk werkgever wordt bestempeld? Is het dan wederom de producent die wordt beoordeeld op goed werkgeverschap en op het feit of hij er alles aan heeft gedaan om de medewerkers bij de ketenpartijen aan het werk te houden? Met andere woorden: werken met netwerkpartners wordt hierdoor aanzienlijk gecompliceerder en vraagt van producenten dat zij te allen tijde het overzicht houden over het reilen en zeilen van alle medewerkers die op enig moment in de keten voor hen werkzaam zijn.

Blik in de toekomst

Voordat dit alles realiteit wordt binnen de logistieke sector is het zinvol het speelveld te analyseren en waar nodig de spelregels te veranderen zodat er nieuwe commerciële kansen voor alle partijen ontstaan en verdere restrictieve wetgeving op het gebied van ketenaansprakelijkheid niet langer nodig is. Als we het een en ander op een rijtje zetten, verschijnt het volgende toekomstbeeld. De overheid maakt de partij die de bron vormt van arbeid, ofwel de producent, binnen de keten aansprakelijk voor het naleven van de arbeidsvoorwaarden. De producent heeft vervolgens twee partijen nodig die hem helpen zijn product op de plaats van bestemming te krijgen: logistieke expertise, en personele expertise. Deze twee partijen zullen nauw met elkaar moeten samenwerken, maar blijven elk toegewijd aan hun eigen expertise zodat een ieder alle tijd en ruimte heeft om kansen binnen het eigen vakgebied te benutten. De logistieke dienstverlener zorgt ervoor dat de logistieke processen zo goed en innovatief mogelijk worden uitgevoerd, de uitzendorganisatie biedt de toegang tot de arbeidsmarkt.

Herdefiniëren business model

Een voorbeeld maakt duidelijk hoe een en ander in de praktijk kan uitwerken. Waar de core business van een afvalbedrijf tot voor kort het ophalen van vuilnis was, heeft het bedrijf zich gerealiseerd dat de kernactiviteit in feite het ‘opwekken van energie’ betreft. Men verzamelt afval en zet afvalverbrandingsinstallaties in om de warmte die vrijkomt bij de verbranding van het afval, te gebruiken voor de opwekking van energie. Het afvalbedrijf heeft haar business model opnieuw gedefinieerd waardoor zich nieuwe commerciële kansen voordoen, mits het bedrijf tijdig innoveert en de kansen weet te verzilveren. Het managen van de personeelscapaciteit maakt geen deel uit van die core business en besteedt het bedrijf derhalve uit aan een externe partij. Een ontwikkeling die we in een tijd als deze steeds vaker zullen zien. Aanbieders van ‘totaaloplossingen’ kunnen hun status straks niet langer waarmaken omdat ook de concurrenten zich gaan specialiseren. In plaats daarvan komen er steeds meer specialistische innovatieve organisaties die voortdurend bezig zijn met het bijschaven van hun business model zodat ze flexibel inzetbaar zijn en waarde blijven toevoegen voor de markt waarbinnen ze zich begeven. Want flexibiliteit is en blijft ook hier het toverwoord.

De ideale netwerkeconomie

Wil een organisatie echt flexibel zijn, dan is het hebben van een flexibele schil rondom een kern van vaste medewerkers niet afdoende meer. Een rubberen stuiterbal met een harde kern verliest immers ook zijn stuiterkracht. In een ideale netwerkeconomie werken gespecialiseerde partijen met elkaar samen, zonder dat daar ingewikkelde doorleenconstructies aan te pas komen. Er blijft dan echter nog één vraag onbeantwoord: wie voert de regie over de medewerkers die in de hele keten namens en voor diverse partijen aan het werk zijn? Het is wellicht teveel gevraagd om deze rol neer te leggen bij de producent. Het is immers niet dienst ‘core business’. In een ideale netwerkeconomie – zoals we die net al schetsten – ligt het antwoord eigenlijk voor het oprapen. Diegene die binnen de keten de regie moet voeren over de personeelscapaciteit is die partij voor wie dit ook daadwerkelijk de ‘core business’ is.

Werkend Nederland is het afgelopen decennium fundamenteel veranderd. Wie niet lenig en flexibel is, delft het onderspit. En dus maken levenslange dienstverbanden met kantoortijden van negen tot vijf plaats voor flexwerkers, zzp-ers en ‘het nieuwe werken’. Burgers en medewerkers worden meer en meer aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheden en zelfstandigheid. Onafhankelijkheid, vrijheid en zelfstandigheid lijken de parameters waarop deze ontwikkeling steunt.

Des te opvallender is het dat de overheid wil dat netwerkpartners in de logistiek juist mét elkaar de lasten en verantwoordelijkheden gaan dragen. Minister Asscher van Sociale Zaken wil immers oneerlijke concurrentie in de transportsector aanpakken door de hoofdaannemer verantwoordelijk te maken voor het naleven van arbeidsvoorwaarden door partijen verderop in de keten. Hierdoor dringt een nieuwe vraag op: wie wordt straks beschouwd als de feitelijke werkgever binnen een logistiek proces? Werken met netwerkpartners wordt hierdoor aanzienlijk gecompliceerder en vraagt van producenten dat ze te allen tijde het overzicht houden over het reilen en zeilen van alle medewerkers die op enig moment in de keten voor hen werkzaam zijn.

Voordat dit realiteit wordt is het zinvol het speelveld te analyseren en waar nodig de spelregels te veranderen. De overheid maakt naar alle waarschijnlijkheid de partij die de bron vormt van arbeid, ofwel de producent, binnen de keten aansprakelijk voor het naleven van de arbeidsvoorwaarden. De producent heeft dan vervolgens twee partijen nodig die hem helpen zijn product op de plaats van bestemming te krijgen: logistieke en personele expertise.

Er blijft dan nog één vraag onbeantwoord: wie voert de regie over de medewerkers die in de hele keten namens en voor diverse partijen aan het werk zijn? In een ideale netwerkeconomie ligt het antwoord voor het oprapen. Diegene die binnen de keten de regie moet voeren over de personeelscapaciteit is die partij voor wie dit ook daadwerkelijk de ‘core business’ is.

Auteurs: Frank Stolp en Angeline Markus, Olympia Uitzendbureau