Gezamenlijk grondwatermeetnet voor vijf samenwerkende gemeenten

Vijf gemeenten in het Waterportaal Zuid-Oost Brabant hebben gezamenlijk een grondwatermeetnet opgericht. Zij hebben hiervoor intensief samengewerkt met Waterschap De Dommel, Brabant Water en adviesbureau ARCADIS.

Dit artikel geeft een impressie van de stappen die zijn gezet en de leerpunten die zijn ervaren tijdens het samenwerkingstraject.

Invulling van de zorgplicht grondwater (begin 2012)

Begin 2012 hebben de samenwerkende waterpartners in het Waterportaal Zuid-Oost Brabant kansrijke onderwerpen benoemd voor samenwerking. Hieruit blijkt dat vooral onder de gemeenten behoefte bestaat om gezamenlijk invulling te geven aan de zorgplicht grondwater, specifiek de oprichting van een grondwatermeetmet. Het ontbreekt de gemeenten echter aan kennis en capaciteit, terwijl waterschap de Dommel en Brabant Water dit wel in huis hebben. De optelsom is snel gemaakt en het initiatief krijgt dan ook het stempel “kansrijk/initiatief” in het meerjarenprogramma Zuid-Oost Brabant. Begin 2012 staat het hoofddoel op papier: “verkrijgen van inzicht in de grondwaterstanden ten behoeve van hemelwaterinfiltratie, bouwprojecten en onder-/overlastsituaties en afhandeling van meldingen”.

De peilstok in de organisaties (medio 2012)

Om de beste aanvliegroute te bepalen voor de gezamenlijke invulling van de grondwaterzorgplicht is vanuit het samenwerkingsverband een kernteam samengesteld. Via interviews wordt geïnventariseerd wat er zoal aanwezig is, welke informatiebehoefte bestaat en op welke positie partijen zich in de monitoringscyclus bevinden.

Het blijkt dat er behoorlijke verschillen bestaan tussen de aanwezige kennis en de omvang van bestaande grondwatermeetnetten. Ook de houding verschilt, gemeenten zonder overlast zijn minder snel geneigd om samen te werken. De gemeenten Cranendonck, Eersel, Geldrop-Mierlo en Valkenswaard besluiten als eerste om gezamenlijk een meetnet op te richten. Afspraak daarbij is dat andere gemeenten de mogelijkheid krijgen om in een latere projectfase alsnog aan te haken. Dit komt de efficiëntie van het proces ten goede.

Opstellen grondwatermeetplan (medio 2013)

Om te weten hoeveel peilbuizen nodig zijn en op welke locaties stellen de vier gemeenten een grondwatermeetplan op. Voor afstemming van het kennisniveau en het voeren van inhoudelijke discussies nemen de partijen deel aan een door ARCADIS georganiseerde basiscursus grondwaterbeheer. Uitgangspunt voor het gezamenlijk meetnet is een basismeetnet dat globaal inzicht geeft in het grondwaterstandsverloop. Voor specifieke onderzoeksvragen en/of te ontwikkelen locaties wordt ervan uitgegaan dat daarvoor op projectbasis peilbuizen worden geplaatst.

Om een zo volledig mogelijk beeld te krijgen van het verloop van de grondwaterstand in relatie tot o.a. neerslag is gekozen voor een meetopzet met dataloggers, maar zonder gebruikmaking van telemetrie. De sensoren worden tweemaal per jaar handmatig uitgelezen (het risico op eventueel verlies van data wordt geaccepteerd). De afwerking van de peilbuis vormde voer voor discussie, kies je voor een goed inpasbare niet volledig waterdichte straatpot of een waterdichte schutkoker die boven de grond uitsteekt? Voor deze tweede optie is vanuit het oogpunt van betrouwbare metingen gekozen.

Oprichten meetnet (najaar 2013)

Voor de aanbesteding van het grondwatermeetnet kiezen de partijen voor de levering van peilbuizen en meetapparatuur en niet de levering van data. Om geen kat in de zak te kopen stelt dit hoge eisen aan de kwaliteit van het bestek. De praktijkervaring van Brabant Water komt in deze fase goed van pas. Het met enthousiasme koersen op voornamelijk inhoud blijkt echter onvoldoende om een ander vlot van de grond te trekken.

Pas nadat de waterpartners uit hun midden Brabant Water als voorzitter benoemen, komt de trein goed op gang en proeven partijen de smaak van projectmatig werken. De ervaring leert dat het van belang is om ook bestuurders te overtuigen van de toegevoegde waarde van een meetnet. Dit houdt de kikkers in de kruiwagen en verkleint het risico op vertraging. In deze fase haakt ook de gemeente Heeze-Leende aan bij het gezamenlijk initiatief. Deze gemeente beschikte al over een meetplan.

Gemeente Geldrop-Mierlo heeft eerder al een gezamenlijk reinigings- en inspectiebestek op de markt gezet en Waterschap de Dommel heeft ervaring met de oprichting en exploitatie van stedelijke meetnetten. Beide ingrediënten blijken voldoende om een grondwaterdicht bestek te schrijven en op de markt te zetten. Tijdens de besteksvoorbereiding blijkt de nodige inventiviteit nodig om zowel te kunnen voldoen aan de wettelijke regels als om doelmatig te kunnen samenwerken.

Oprichten is één, maar het in de lucht houden is twee (2014)

Nadat de peilbuizen zijn geplaatst, start het meest onderschatte deel van de monitoringscyclus: het in de lucht houden van de apparatuur en beheren van de gegevens. Ook op dit vlak willen de waterpartners gezamenlijk optrekken. De intentie is om het onderhoud van het meetnet te laten uitvoeren door Brabant Water en het gegevensbeheer door Waterschap de Dommel. Komend jaar zal duidelijk worden of de uitgestippelde strategie en gemaakte keuzes de juiste zijn. Als alles loopt volgens plan komt de wens tot oprichting van een regionaal kenniscentrum grondwater een stap dichter bij.

Tot slot

Met de oprichting van een grondwatermeetnet is in het Waterportaal Zuid-Oost Brabant een belangrijke stap gezet naar een doelmatig waterbeheer. Een typisch staaltje van verlaging van maatschappelijke kosten, verhoging van kennis en kwaliteit en verlaging van de kwetsbaarheid: de 4 K’s. Aangezien de praktijk de beste leermeester is, zijn de partijen in vertrouwen begonnen. Tot op heden hebben ze daar nog geen spijt van, integendeel! Er is alle vertrouwen in dat dit artikel over een jaar een positief vervolg kan krijgen. Eén ding is zeker, het onderwerp “gezamenlijk grondwatermeetnet” leent zich uitstekend voor samenwerking. Met de juiste ondersteuning kunnen partijen elkaar completeren en als één virtueel grondwaterbedrijf werken.

Auteurs
Bas Bierens (ARCADIS)
Rob Elemans (gemeente Geldrop-Mierlo)
Frank Verwijmeren (Brabant Water)
Eric Hendrickx (Waterschap de Dommel)