Nieuwe businessmodellen voor landbouw- en voedseltransitie

Nu de land- en tuinbouw onder druk staat doet HAS Hogeschool onderzoek naar radicaal nieuwe businessmodellen, vertelt lector PJ (Pieter Jelle) Beers. “Ons motto is niet ‘doing things better’, maar ‘doing better things’.”

Foto: Pieter Jelle Beers. Foto door Karin Jonkers

De land- en tuinbouw staat onder druk; de vraag naar voedsel groeit, maar tegelijkertijd loopt de sector volop tegen haar ecologische en economische grenzen aan. De maatschappelijke druk om te veranderen neemt ondertussen steeds verder toe.

Radicale vernieuwing

Hoog tijd dus voor nieuwe businessmodellen, schetst PJ (Pieter Jelle) Beers, lector bij HAS Hogeschool. “Doel van het lectoraat ‘Nieuwe businessmodellen voor landbouw- en voedseltransitie’ is om na te denken over de vraag hoe die nieuwe businessmodellen eruit zouden kunnen zien. Daartoe gaan we actief op zoek naar ondernemers met ideeën om hun business op een radicaal andere manier vorm te geven. Vervolgens gaan we gericht kijken: wat kunnen we hiervan leren? Welke kant zou dit op kunnen gaan? En: hoe kunnen we dit versterken? Wat dat laatste betreft: het gaat ons nadrukkelijk niet alleen om het verzamelen en ontwikkelen van kennis. We willen ook hands on iets teruggeven aan de sector. Oftewel: hoogstaand onderzoek dat de praktijk ten goede komt.”

Klimaatneutrale glastuinbouw

Het motto daarbij is volgens Beers helder: niet ‘doing things better’, maar ‘doing better things’. “Het gaat ons dus niet om het verbeteren van bestaande ideeën, maar om het identificeren en verbeteren van radicaal nieuwe ideeën. Een voorbeeld? De Nederlandse glastuinbouw is een grootverbruiker op het gebied van aardgas; de sector is verantwoordelijk voor 10 procent van de gehele Nederlandse gasconsumptie. Er valt dus een wereld te winnen door de sector te verduurzamen. Maar hoe zou klimaatneutrale glastuinbouw er dan uit kunnen zien? Is er überhaupt een businessmodel voor? En wat zijn eventuele obstakels, bijvoorbeeld op het gebied van wet- en regelgeving? Dat zijn allemaal vragen die bij zo’n idee komen kijken.”

Voedselbos

Een ander voorbeeld vormt het idee van het voedselbos als alternatief voor gangbare landbouw, schetst Beers. “In een voedselbos wordt landbouw gecombineerd met natuur, wat leidt tot duurzame voedselproductie. Er wordt geteeld in bomen, planten en struiken, op de grond en ónder de grond. Groot voordeel van zo’n voedselbos is dat het veel beter bestand is tegen uitwassen van het klimaat, zoals extreme hagel of regenval. Een interessant alternatief dus, maar ook hier is weer de vraag: is zo’n idee levensvatbaar? Zit er een succesvol businessmodel achter? Daarmee is ook het voedselbos en onderwerp dat voor ons lectoraat interessant is.”

Verkenning 

Inmiddels voerde het lectoraat, samen met tal van stakeholders, een verkenning uit naar de toekomst van de landbouw en voedselproductie. Welke richting het uitgaat? Dat durft Beers niet met zekerheid te zeggen. “Het kan zijn dat we het huidige landbouw- en voedselsysteem doortrekken, maar dan wel op met hightech radicaal verduurzaamde voet. Dan kun je bijvoorbeeld denken aan veeteelt zonder antibiotica. Ook zou het kunnen dat de regio een veel grotere rol gaat spelen, met transparante, in hoge mate verduurzaamde productieketens dichtbij huis. Maar misschien krijgen we ook te maken met geheel nieuwe producten en nieuwe markten; van algen- en eiwitteelt tot hoogwaardige vleesvervangers tot groenvoorziening in gebouwen.” Pas als een nieuw businessmodel in een van deze richtingen valt, wordt het voor Beers interessant, benadrukt hij. “Het gaat echt om transformatieve ideeën die de belofte van radicale verandering in zich dragen.”

Regionale inbedding 

Binnen het lectoraat zoekt Beers nadrukkelijk naar de verbinding met de regio. “Zo zijn we als lectoraat betrokken bij FoodUp! Brabant, een denktank die nadenkt over een nieuw voedselsysteem en die rond dat thema bijeenkomsten en projecten opstart. Ook denken we bijvoorbeeld mee met de Gemeente Oss over een thema als eiwittransitie; we schetsen mogelijke toekomstscenario’s voor plantaardig en dierlijk eiwit. Zo zijn we betrokken bij een aantal regionale projecten.”

Complexe materie 

Het lectoraat is medio 2015 opgericht. Wat spreekt Beers eigenlijk zo aan in dit onderzoeksveld? “Dat het zo complex én maatschappelijk relevant is. Al tijdens mijn studie zat ik op het puntje van mijn stoel bij een onderwerp als klimaatverandering: een maatschappelijk enorm urgent vraagstuk, dat vraagt om grote veranderingen, maar dat tegelijkertijd enorm complex is. Die complexiteit en die urgentie zie ik ook terug in de landbouw- en voedseltransitie. Uiteindelijk hebben ondernemers denk ik de grootste rol binnen die transitie en het teweegbrengen van verandering. Nu ben ik zelf natuurlijk geen ondernemer, maar vanuit mijn rol als onderzoeker kan ik tóch een bijdrage leveren aan die transitie naar een duurzamer landbouw- en voedselsysteem. En daar doe ik het voor.”

Auteur: Joost Peters