Stadse voedselproductie in schijnwerpers bij Food and the City

Honderden hectares tuinbouw middenin een metropool en een drijvende boerderij op het water. Toekomstmuziek of realiteit? Bij het Food and The City evenement van de Grow Campus presenteerden vier sprekers inspirerende voorbeelden van voedselproductie in en rondom de stad.

Niet om over te blijven dromen, maar om mee aan de slag te gaan. En het gebeurt al. Alle benodigdheden voor een circulaire economie zijn aanwezig en ook de technologie is er rijp voor. De boodschap? Doorpakken en volhouden.

De groenste stad van de wereld

Volgens Meiny Prins, directeur van Priva, is Nederland de groenste stad van de wereld. ‘We leven op een grote delta’, zegt ze. Het is de perfecte basis voor een groene maatschappij waar voedsel, water, energie en kennis hand in hand gaan. ‘Laat Nederland een internationaal schoolvoorbeeld zijn. We zitten hier op goud.’ Meiny schotelt de aanwezigen bij Food and the City feiten en cijfers voor die er niet om liegen. ‘Wereldwijd verhuizen dagelijks 180.000 mensen van het platteland naar de stad. Binnen 15 jaar zal naar schatting 60 procent van de wereldbevolking in grootstedelijke gebieden leven.’

Voedselproductie als voorwaarde voor groei

Op dit moment besteden we wereldwijd jaarlijks 7.000 biljard dollar om ons systeem gestoeld op olie, gas en geld, draaiende te houden. Maar voor wie? En voor hoe lang? Dat vraagt Meiny zich af. ‘Neem China. Daar kozen de inwoners van Beijing zes jaar geleden voor het welzijn van de mens in plaats van de economie en het gevolg daarvan is dat Beijing nu zo’n 700 hectare land- en tuinbouw middenin de stad bezit. De Chinezen beseffen dat steden niet kunnen groeien zonder iets aan voedselproductie te doen.’

Urban farming in het groot

Je kunt het voorbeeld van Beijing gemakkelijk vertalen naar Nederland. Want volgens Meiny hebben we alle ingrediënten voorhanden voor ‘urban farming in het groot’. ‘Het gaat niet alleen om tomaten verbouwen op daken van wolkenkrabbers. De beweging moet groter zijn. Denk aan kassen die hele woonwijken verwarmen, op grote schaal water hergebruiken en besparen, elektriciteit winnen uit asfalt, et cetera.’

Floating farm

Peter van Wingerden is directeur en oprichter van Beladon, specialist in drijvend bouwen. Ook hij werd aan het denken gezet door de immense migratiegolf naar steden. ‘Tel daarbij op dat de klimaatverandering schreeuwt om vernieuwende concepten voor duurzame voedselproductie’, zegt hij. Als voorbeeld noemt Peter Jakarta. ‘Deze stad zinkt jaarlijks letterlijk 14 centimeter. Steden raken overbelast. Tegelijkertijd is er voedsel nodig in die alsmaar groeiende steden.’ Hij bedacht daarom een zelfvoorzienende, drijvende boerderij welke momenteel gebouwd wordt in de haven van Rotterdam. Een slimme zet, want ook in Rotterdam neemt de belangstelling voor de herkomst van voedsel toe.

Ruimte om te groeien

Regelmatig krijgt Peter de vraag: ‘waarom een boerderij op het water, en waarom niet op het land?’ Het antwoord is simpel. ‘Op het land is er inderdaad nog ruimte, maar dat willen we graag zo laten. 70% van de wereld bestaat uit water. Wij denken dat dáár ruimte ligt om te groeien.’ De ‘floating farm’ bestaat uit een hypermoderne stal voor koeien, die deels betaald worden door donateurs. Ze hopen eind van het jaar de koeientuin vol te hebben.

Lekker dichtbij en duurzaam

Samen duurzaam voedsel produceren. Met de nadruk op samen. Dat doen de Herenboeren. Voor wie het concept nog niet kent? Oprichter en voorzitter Geert van der Veer legt uit. ‘Het fundament van een Herenboerderij bestaat uit een groep mensen. Zo’n groep telt gemiddeld ongeveer 200 huishoudens, 500 monden, en is verenigd in een coöperatie. Je doet bij de start van je lidmaatschap een eenmalige investering van 2.000 euro.’

Samen eten én produceren

De deelnemers aan een Herenboerderij bepalen samen wat ze van hun boerderij willen eten. Ze hebben één boer in dienst voor de dagelijkse werkzaamheden. Maar Herenboeren zijn zelf ook een beetje boer, anders zouden ze zo niet heten. De deelnemers helpen zelf graag een handje mee. ‘Samen eten verbindt. En samen eten produceren net zo goed’, vertelt Geert uit ervaring. In Boxtel is hij aangesloten bij de eerste draaiende Herenboerderij. Ze zijn bezig met hun derde seizoen. Verspreid door het land zijn er nieuwe Herenboerderijen in oprichting. Geert: ‘We begeleiden nu 25 initiatieven, waarvan 12 intensief. Ook internationaal is er belangstelling. De eerste introductie in Zweden is een feit.’

Haalbare kaart

Kan heel de Nederlandse land- en tuinbouw op deze manier worden ingericht? En is dat realistisch? Volgens de berekening van Geert zijn er zeker mogelijkheden: ‘Eén Herenboerderij kan 500 monden vullen. Met 17 miljoen inwoners betekent dat er 35.000 locaties nodig zijn. Voor 35.000 locaties van 20 hectare per boerderij heb je 700.000 hectare nodig. Dat is een derde van ons buitengebied. Dus ja, het kan.’

Iedereen doet mee

In het Veemgebouw, een voormalig magazijn van Philips in Eindhoven heeft Jos Hakkennes Duurzame Kost gebouwd, een ‘city farm’ van 1.200 vierkante meter. Ze kweken vis en groenten. Op de vijfde verdieping staat sinds 2017 een aquaponicssysteem. ‘Water is ons kapitaal’, zegt Jos. ‘Het zorgt ervoor dat de vissen in een milieu kunnen leven. Bij het aquaponicssysteem dienen de uitwerpselen van gekweekte vissen als voeding voor de planten. We brengen energie binnen door het water te laten stromen. We laten de natuur zijn werk doen.’

Op deze manier maakt de city farm, waar mensen met diverse beperkingen werken, van 1,4 kilo visvoer 1 kilo forelvis en 14 kilo bladgroente. ‘Jaarlijks produceren wij circa 22 ton aan bladgroenten, kruiden, cressen en eetbare bloemen en 1.500 kilo forel’, vertelt Jos. ‘De bladgroenten verkopen we rechtstreeks aan restaurants. Sterker nog, er wordt geteeld in opdracht. Met een aantal restaurants en een lunchroom maken we afspraken over welke gewassen ze wanneer geteeld willen hebben.’

Duurzame en sociale voedselproductie

Opvallend aan het initiatief van Jos is dat duurzame voedselproductie samengaat met sociale voedselproductie. ‘Mensen die hier werken krijgen zelfvertrouwen terug. Iedereen doet mee. We geven de mensen eigen verantwoordelijkheden.’ Jos is er trots op. ‘Ik zie sla heel graag groeien, maar nog liever mijn mensen.’

Meer weten? Binnenkort worden de films van de presentaties van Food and the City op zowel de website als het YouTube kanaal van de Grow Campus gedeeld.