Nobelprijs Natuurkunde 2017 voor ontdekking zwaartekrachtsgolven

De Nobelprijs voor natuurkunde 2017 is voor de ene helft toegekend aan Rainer Weiss en voor de andere helft gezamenlijk aan Barry C. Barish en Kip S. Thorne, ‘voor hun doorslaggevende bijdragen aan de LIGO-detector en de detectie van zwaartekrachtgolven’.

Natuurkundigen van Nikhef hebben belangrijke bijdragen geleverd aan de instrumentatie en data-analyse van dit onderzoek. Jo van den Brand (Nikhef en Vrije Universiteit Amsterdam) is woordvoerder van de Virgo Collaboration: 'Ik ben zeer verheugd en trots dat de Nobelprijs dit jaar is toegekend aan ons onderzoek naar zwaartekrachtsgolven'.

Gijs Nelemans: erkenning

Ook Gijs Nelemans, hoogleraar Zwaartekrachtsgolf Astrofysica aan de Radboud Universiteit en verbonden aan het Nikhef, was nauw betrokken bij de astrofysische interpretatie van de gemeten zwaartekrachtgolven. Nelemans noemt de toekenning van de Nobelprijs aan zwaartekrachtsgolvenonderzoek volledig terecht.  'Een erkenning voor vernuft en vooral doorzettingsvermogen. Het laat zien dat topwetenschappers soms een hele lange adem moeten hebben. De prijs is ook echt erkenning voor de grote groepen technici, ingenieurs, natuur- en sterrenkundigen die hierin samenwerken.'
Nelemans speelde een sleutelrol bij de interpretatie van de eerste meting van een zwaartekrachtsgolf in 2015.

• Ook Samaya Nissanke, astrofysica Radboud Universiteit, was betrokken bij die eerste metingen van de zwaartekrachtsgolven.

Nobelprijs natuurkunde 2017

Rainer Weiss (emeritus hoogleraar in de natuurkunde van MIT) en Kip Thorne (emeritus Richard P. Feynman professor van theoretische fysica van Caltech) hebben in de jaren ’80 het Laser Interferometer Gravitational-wave Observatory LIGO in de Verenigde Staten voorgesteld als een manier om zwaartekrachtgolven te detecteren. Weiss en Thorne, samen met Barish (Linde Professor of Physics, emeritus van Caltech), speelden een leidende rol in het bedenken van de technologie, het oprichten van LIGO en het voltooien van het project zodat zwaartekrachtgolven gedetecteerd konden worden.

Op 14 september 2015 namen beide LIGO-detectoren (in Livingston, Louisiana en Hanford, Washington in de Verenigde Staten) voor het eerst direct rimpelingen in de ruimtetijd, zogeheten zwaartekrachtgolven, waar. De wetenschappers van de LIGO Scientific Collaboration - Virgo Collaboration (LVC) maakten hun baanbrekende ontdekking op 11 februari 2016  bekend. Deze eerste meting van zwaartekrachtgolven was een mijlpaal in de natuurkunde en astronomie. Het bevestigde een belangrijke voorspelling van Albert Einsteins algemene relativiteitstheorie uit 1915 en opende een nieuw venster op de kosmos.

Sindsdien zijn er nog drie keer zwaartekrachtgolven van twee botsende zwarte gaten gedetecteerd. De meest recente van deze detecties, op 14 augustus 2017,  is voor het eerst met drie detectoren tegelijk gedaan, namelijk de twee LIGO-detectoren en de geüpgradede Advanced Virgo die vanaf 1 augustus 2017 aangesloten is bij de LIGO-detectoren.

Ook Nikhef-directeur Stan Bentvelsen plaatst de Nobelprijs in breder perspectief. 'Deze Nobelprijs benadrukt het enorme wetenschappelijke potentieel dat zwaartekrachtgolvenonderzoek heeft. De eerste directe detectie van zwaartekrachtgolven markeerde het startpunt van het op een volstrekt nieuwe manier naar het universum luisteren. Hiervoor was de visie van deze prijswinnaars noodzakelijk, samen met de enorme inzet van een grote groep experimentele wetenschappers, ingenieurs en technici.'