Restauratie voormalige manege

In opdracht van de gemeente Den Bosch heeft Rosmalen Bouw een voormalig manege gerestaureerd.

De voormalige militaire rijbaan aan de Hekellaan in ’s-Hertogenbosch heeft in het verleden diverse functies gehad. Veel Bosschenaren hebben er dan ook op een of andere manier een band mee. In oktober vorig jaar werd de manege als veilinghuis in gebruik genomen. Dat alles na een restauratieproject waarbij het gebouw weer veel van zijn oude glorie terugkreeg.

De voormalig militaire manege, gelegen aan de rand van het centrum van de stad, nabij de stadsomwalling, stamt uit 1900 en is gebouwd in Neorenaissance stijl. In de jaren twintig verloor het gebouw haaroorspronkelijke functie; daarna kende het diverse gebruikers en bestemmingen. In 1935 werd de voormalige rijbaan ingezet bij de feesten ter viering van het 750-jarig bestaan van de stad, vervolgens kwamen er een tennisbaan, opslag en schoollokalen. De laatste gebruiker, tot 2004, was een kunstuitleen.

Toen deze huurder vertrok werden er plannengemaakt voor herstel. “Er was sprake van het nodige uitgesteld onderhoud”, vertelt Frans Smits, werkzaam op de afdeling Maatschappelijk Vastgoed van de gemeente ’s Hertogenbosch. “Een van de problemen was scheurvorming in de gevel vanwege grondwateronttrekking. ”Een probleem dat eveneens speelde bij het naast de manege gelegen pand waarin vroeger het gymnasium was gehuisvest. “We hebben daar de herstelwerkzaamheden uitgevoerd en wisten mede dankzij instructies van de gemeente ook hoe we de zaak hier moesten aanpakken”, zegt Jos Raaijmakers, directeur van Rosmalen Bouw, de bij de restauratie van de manege betrokken aannemer.

Drie generaties installaties

Met het oog op de toekomst moest er naar een nieuwe gebruiker worden gezocht. Vertraging zorgde ervoor dat de restauratiewerkzaamheden en het werk ten behoeve van een herbestemming in één project konden worden uitgevoerd. Opdracht daarbij was om zo goed mogelijk naar de oorspronkelijke staat terug te restaureren, maakt architect Cor van Hillo van VHV Architekten duidelijk, en het gebouw tevens zo energiezuinig mogelijk te maken. “Er was onder meer heel veel in de loop der jaren toegevoegd. Binnen was het volgebouwd. En aan het dak hingen drie generaties installaties. Dat hebben we er allemaal uitgehaald. ”Veel aandacht, zegt hij, werd besteed aan het dak en aan de kozijnen. “Er had ooit een pannendak op gelegen; dat was vervangen door een mastiek dak. Bovendien waren de dakruiters ten behoeve van de ventilatie verwijderd.

Dat moest weer in oude staat worden hersteld. ”Het bleek echter dat het pannendak feitelijk te zwaar was voor de eronder gelegen constructie. Die werd niet alleen hersteld – er was onder meer sprake van rotte plekken – maar tevens verzwaard. Van Hillo: “De kap is een belangrijk historisch element. Ze bestaat uit een beschot van kraaldelen, gedragen door acht ijzeren Polonceau-spanten.”

Platform

Jos Raaijmakers legt uit waarom het werk aan het dak voor vertraging zorgde. “Er was flink wat gerekend met de huidige normeringen om de pannen en het isolatiepakket toe te passen. Gaande de uitvoering bleek toch dat diverse spanten alsnog extra verzwaard moesten worden.” Bovendien stelde Welstand namens de gemeente eisen aan de veiligheid van de dakconstructie. Uiteindelijk is het pannendak in ere hersteld, zegt hij, en zijn ook de dakruiters teruggeplaatst. Een ander aspect van het restauratiewerk waren de kozijnen. Frans Smits: “We wilden die zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat behouden. De vraag is dan hoe je dat aan gaat pakken. Na enige discussie zijn we tot een adequate oplossing gekomen waarbij ze deels hersteld en deels vernieuwd zijn. Er is monumentenglas in geplaatst en met het oog op de isolatie is er gebruik gemaakt van achter zet ramen.

”Ten behoeve van de nieuwe gebruiker, het veilinghuis, moesten er in het gebouw enkele faciliteiten worden aangebracht. Zodanig dat de structuur van de vroegere manege herkenbaar bleef. Cor van Hillo kwam onder meer met het idee voor een van de wanden losstaand platform. “Het veilinghuis heeft veel opslagruimte nodig. Daarom moest er een tweede laag in het feitelijk uit een laag bestaande gebouw worden ingebracht. Dat is met het platform, tevens voorzien van een goederenlift, gebeurd. Verder is er een inbouw op de plek waar vroeger tribunes stonden. Met daarin onder meer ook opbergruimtes en aan de bovenzijde kantoorplekken die over het interieur uitzien. ”De nieuwe elementen in het interieur, vertelt Van Hillo tot slot, zijn bekleed met hout. Daarvoor werd Hemlock, een Canadese houtsoort gebruikt. “Het heeft een heel eigenuitstraling die past bij het historische interieur. Het gebouw zoals het ooit was, is nu weer in alle opzichten te herkennen.”

Van label G naar Label A

Wethouder Huib van Olden vindt het van essentieel belang dat de voormalige militaire rijbaanbehouden is en in zijn vroegere staat is teruggebracht. “Het is van grote cultuurhistorische waarde voor de stad als onderdeel van onze militaire geschiedenis. Bovendien vormt het samen met de ernaast gelegen vroegere hbs en het nabije Casinopark een fraaie entree naar de stad.” Met het veilinghuis heeft het gebouw bovendien een passende gebruiker gekregen, vindt Van Olden. “Het veilinghuis zat eerst op een andere, te krappe locatie. In de manege heeft ze de ruimte en bovendien volop parkeergelegenheid voor de deur. Een veiling huis is bovendien iets dat in een stad als ’s-Hertogenbosch thuis hoort. ”Naast het terugbrengen van de authenticiteit was het voorde gemeente tevens belangrijk dat het pand een energiezuinig karakter kreeg. “We wilden van label G naar label A. Dat is gelukt dankzij het combineren van de juiste installaties en het nemen van isolerende maatregelen.” De gemeente gaat op termijn nog de bestrating rondom het gebouwaanpakken. “Dan is er aan de rand van de stad een bijzonder fraaie locatie gerealiseerd.”