Ruimtetelescoop Gaia gelanceerd voor nieuwe ‘reisgids door de Melkweg’

Met hooggespannen verwachtingen keken Nederlandse bedrijven en astronomen uit naar de ochtend van donderdag 19 december. Toen is ESA's nieuwe ruimtetelescoop Gaia gelanceerd vanuit Kourou, Frans Guyana.

TNO, Dutch Space en Bradford leverden cruciale bijdragen aan de telescoop, die de komende jaren een ongekend nauwkeurige 3D kaart gaat maken van een miljard sterren in ons Melkwegstelsel. Verwacht wordt dat Gaia talloze nieuwe hemellichamen zal ontdekken, waaronder exoplaneten en planetoïden.

Gaia bekijkt een miljard sterren in vijf jaar tijd gemiddeld zeventig keer. Tijdens deze 'volkstelling' van onze Melkweg legt Gaia de positie, beweging, helderheid, temperatuur en compositie van sterren vast met een nauwkeurigheid die nooit eerder werd vertoond in de ruimte. Gaia is zelfs zo gevoelig dat hij de diameter van een mensenhaar zou kunnen meten op duizend kilometer afstand. Met de wetenschappelijke gegevens die de ruimtetelescoop terug naar de aarde stuurt, willen wetenschappers - naast nieuwe hemellichamen ontdekken - ook prangende vragen beantwoorden over de ontstaansgeschiedenis van ons Melkwegstelsel en de rol die donkere materie speelt in het heelal.

Nederlandse ruimtetechnologie

Gaia werkt met twee optische telescopen die superstabiel moeten zijn om de 3D kaart van de Melkweg te kunnen maken. TNO bouwde onder meer Gaia BAM, een geavanceerd systeem van silicium carbide dat met spiegels en een laser zelfs de kleinste afwijking in de stabiliteit van de telescoop signaleert, zodat ervoor gecorrigeerd kan worden. Dutch Space ontwikkelde software en hardware om verschillende onderdelen van de Gaia ruimtetelescoop voor vertrek naar de ruimte te testen. En Bradford bouwde drie fijne zonnesensoren die helpen bij de positionering van de ruimtetelescoop in de ruimte.

Revolutie in de sterrenkunde

Ook Nederlandse astronomen keken uit naar de lancering van Gaia. Ze verwachten dat gegevens van de telescoop een revolutie in de sterrenkunde teweeg gaan brengen. De toponderzoekschool NOVA is een van de partners in het Gaia Data Processing and Analysis Consortium (DPAC), dat de gegevens geschikt maakt voor wetenschappelijk onderzoek. Astronoom Anthony Brown van de Universiteit Leiden is op dit moment voorzitter van de DPAC.