Het geheim van de Smid

Het is niet zomaar een gezegde ‘Het geheim van de Smid’. De kennis van het smeden nam een smid vroeger mee in zijn graf. Er bestonden geen lesboeken. De kennis ging verloren als het niet op zoon of dochter werd overgedragen.

In 1962 werd voor de laatste keer het examen ‘smeden’ afgenomen aan de Ambachtsschool. Cees Pronk, vakdocent smeden en eigenaar van Mondra Opleidingen en Smederij Cornelis Pronk, ontdekte eind jaren 90 dat er geen vakopleiding smeden meer was en van daaruit ontstond het idee om lesboeken te ontwikkelen en het oude ambacht weer op de kaart te zetten.

Vakopleiding Smeden

Samen met collega smid Jos Spanier, docent smeden in Luxemburg, startte Pronk de vakopleiding Smeden in Nederland op. “De opleiding breidde zich steeds verder uit. Nieuwe technieken haalden we vanuit het buitenland naar Nederland. Gastdocenten uit Amerika introduceerden technieken voor het maken van een mozaïek damast (motief in metaal). Vanuit Duitsland kwam het bronssmeden en vanuit Israël werd kennis overgedragen van het luchthamer en handhamer smeden. Zij lieten zien hoe je als smid ergonomisch beter kunt werken, zodat de smid minder pijn heeft in zijn handen, armen, schouders en rug, want smeden is een zware lichamelijke belasting. We maakten zelfs filmopnamen van de verschillende technieken. Wij willen het geheim van de smid in beeld brengen, zodat het beroep niet uitsterft. Dat zou zonde zijn”, aldus een gepassioneerde Pronk.

Machines nemen het werk van de smid over, maar niet volledig

“Vroeger ging je als bewoner van een dorp bijna voor alles naar een smid. Zij repareerden de wagenwielen van de rijtuigen, verzorgden het hoefbeslag van de paarden en maakten hekwerken, poorten of hangsloten. Het was een veelvoorkomend beroep. Tegenwoordig worden de werkzaamheden veelal overgenomen door industriële machines. In de jaren 80 herstelde de vraag naar smeden zich weer een beetje. Er moesten steeds meer voorwerpen gerestaureerd worden, zoals grafkruizen, bruggen, poorten, hekwerken, sacraal kunst in kerken etc. Maar ook steeds meer mensen wilden een object of monument in hun tuin of sculpturen voor de aankleding van de wijk. Ik heb laatst in Amsterdam nog een toegangspoort van 5x5 mtr ,voor een appartementencomplex uit brons mogen maken. De kunstenares, waarmee ik samenwerkte, heeft het ontworpen, een bronsgieter goot de bronzen elementen en wij maakten het framewerk er vervolgens omheen en stelden alles samen. Het hek is gemaakt van takken van een bijzondere boom (Tilia) en in 3D gevormd. Echt prachtig,” vertelt Pronk trots.

Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland

De smederij uit Andelst is in juli 2016 opgenomen in de Nationale Inventaris Immaterieel Cultureel Erfgoed Nederland. Dat is een lijst van erkende, waardevol geachte Nederlandse ambachten en tradities die men door wil geven aan volgende generaties. “We staan hier als enige smederij én als enige vakopleiding van Nederland in vermeld. Daar zijn we super trots op. Wij ontwikkelen steeds weer nieuwe manieren om onze kennis over te dragen aan de jongere generatie. We doen dit o.a. door het geven van workshops, via kennisevenementen zoals Wijzer met IJzer, maar vooral ook natuurlijk via onze opleidingen: smeden, gereedschap-, handhamer-, luchthamer- en bronssmeden. Het is geweldig als je hiervoor geprezen wordt.”

Vakopleiding Smeden kent diverse specialisaties

“De basisopleiding duurt 380 uur. Hierin leren we de metaalbewerker de basistechnieken, zoals het materiaal uitsmeden, hoeken, gaten en punten maken en torderen.” Janny Huisman, echtgenote van Cees en directrice van Mondra Opleidingen, geeft de theorielessen bouwstijlherkenning. Materiaal- en gereedschapsleer, handtekenen en de praktijklessen worden door andere docenten gegeven aan maximaal zeven leerlingen per groep. “Na de basisopleiding kan de smid zich verder specialiseren in bijvoorbeeld restauratie smeden, handhamersmeden of mechanisch smeden. Mechanisch smeden is een vorm van luchthamersmeden waarbij je de kracht van de machine gebruikt om dikker materiaal zoals een breekijzer of stootijzer (doorsnede > 4 cm) leert bewerken.”

Van vader op dochter

Naast Cees en Janny werkt ook dochter Lotte in de smederij. Zij is al jarenlang gediplomeerd smid en geeft ook workshops. Zij is gespecialiseerd in het maken van sierobjecten voor tuin of interieur. Later wil ze graag de smeedopleiding van haar ouders overnemen.

Wil je het ambacht smeden leren?

Cees Pronk heeft inmiddels ongeveer 120 leerlingen opgeleid tot smid. “Metaalbewerkers vinden de opleiding een ware aanvulling op hun beroep. Ze kunnen objecten herstellen of hun eigen gereedschap repareren en met meer gevoel hun werkzaamheden uitvoeren. Wij organiseren ook regelmatig workshops smeden als teambuildingsactiviteit, personeelsfeestje of vriendenuitje. Vooral ook heel leuk voor mensen die altijd op kantoor zitten en eens een keer iets totaal anders willen doen”.

Als u contact wilt opnemen met Mondra Opleidingen dan kunt u bellen naar 0488-454368 of een e-mail sturen naar jhuisman@mondra.nl.